Σφάλματα του G.Agamben στην ανάγνωση του Being & Event

Στο Homo Spacer o G.Agamben διατυπώνει τη γνωμάτευση ότι ο μαθηματικός  φορμαλισμός , του Badiou στο Being and Event ,είναι ανεπαρκής για να αποδώσει την έννοια της εξαίρεσης του Homo Sacer. Προτείνει λοιπόν μια τέταρτη ενδιάμεση έννοια πέραν των "κανονικών" "ατομικών"  "εκφυμάτων" η οποία θα αποδώσει την κατάσταση του Homo Sacer.
Υποστηρίζω πως η ένσταση του Agamben , δεν είναι ισχυρή γιατί εδράζεται σε μια ατελή ανάγνωση του Being and Event.

To απόσπασμα είναι το εξής:

1.5. Η θεωρία των συνόλων προχωρεί σε μια σημαντική διάκριση: όταν ένας όρος ανήκει σε ένα σύνολο, τούτο δεν σημαί-νει ότι ταυτοχρόνως περιλαμβάνεται σε αυτό. Η περίληψη παρατηρείται όταν ένας όρος αποτελεί τμήμα ενός συνόλου, με την έννοια ότι όλα τα στοιχεία του είναι ταυτοχρόνως και στοι-χεία εκείνου του συνόλου (τότε λέμε ότι το b αποτελεί υποσύνολο του a, και η σχέση τους γράφεται: b c a). Αλλά ένας όρος μπορεί και να ανήκει σε ένα σύνολο χωρίς να περιλαμβάνεται σε αυτό (η έννοια του ανήκειν είναι σε τελική ανάλυση η πρωταρχική έννοια της θεωρίας των συνόλων και γράφεται b e a), ή, αντιστρόφως, μπορεί να περιλαμβάνεται σε ένα σύνολο δίχως να ανήκει σε αυτό.

Σε ένα βιβλίο που εξέδωσε στα τέλη της δεκαετίας του 1980, ο Alain Badiou πραγματεύεται και ανα-πτύσσει αυτή τη διάκριση για να τη μεταφράσει σε πολιτικούς όρους. Για τον Badiou η έννοια του ανήκειν αντιστοιχεί στην παράσταση και εκείνη της περίληψης στην αναπαράσταση (ανα-παράσταση). Έτσι λέμε ότι ένας όρος ανήκει σε μια κατάσταση (είναι μελος της, αν αυτός παρίσταται και υπολογίζεται ως μονάδα σε αυτή την κατάσταση (και για να χρησιμοποιήσουμε πολιτικούς όρους, τα άτομα στην ενικότητά τους στον βαθμό που ανήκουν σε μια κοινωνία). Αντιθέτως, θα πούμε ότι ένας όρος περιλαμβάνεται σε μια κατάσταση αν αναπαρίσταται στη μεταδομή (το κράτος), στην οποία με τη σειρά της η δομή της κατάστασης υπολογίζεται ως μονάδα (τα άτομα, στον βαθμό που ανακωδικοποιούνται από το κράτος σε τάξεις, για παράδειγμα ως εκλογείς»). Ο Badiou θεωρεί κανονικό έναν όρο ο οποίος παρίσταται και αναπαρίσταται ταυτοχρόνως (δηλαδή ανήκει και περιλαμβάνεται), εκφυμα έναν όρο ο οποί-ος αναπαρίσταται, αλλά δεν παρίσταται (ο οποίος, δηλαδή, περιλαμβάνεται σε μια κατάσταση χωρίς να ανήκει σε αυτή), ενι-κό έναν όρο ο οποίος παρίσταται, αλλά δεν αναπαρίσταται (που ανήκει, χωρίς να περιλαμβάνεται).

Ποια είναι η θέση της κυρίαρχης εξαίρεσης σε αυτό το σχήμα; Με μια πρώτη ματιά θα μπορούσαμε να σκεφτούμε πως εντάσσεται στην τρίτη περίπτωση, ότι δηλαδή η εξαίρεση προβάλλει ως μορφή που ανήκει χωρίς να περιλαμβάνεται. Και ασφαλώς έτσι είναι από την οπτική γωνία που υιοθετεί ο Badiou. Εκείνο όμως που προσδιορίζει τον χαρακτήρα της κυρίαρχης αξίωσης είναι ακριβώς το γεγονός ότι εφαρμόζεται στην εξαίρεση παύοντας να εφαρμόζεται, απεφαρμοζόμενη· ότι περιλαμβάνει αυτό που βρίσκεται έξω από αυτήν. Δηλαδή, η κυρίαρχη εξαίρεση είναι η φιγούρα στην οποία η ενικότητά αναπαρίσταται ως τέτοια, δηλαδή ως μη αναπαραστάσιμη. Ό,τι δεν μπορεί να περιληφθεί σε κάποια περίπτωση, εμπερικλείεται στη μορφή της εξαίρεσης. Στο σχήμα του Badiou η εξαίρεση εισάγει μια τέταρτη φιγούρα, ένα κατώφλι αδιαφορίας μεταξύ εκφύματος (αναπαράστασης άνευ παράστασης) και ενικότητας (παράστασης άνευ αναπαράστασης), κάτι σαν μια παράδοξη περίληψη του ίδιου του ανήκειν.

Αποτελεί, λοιπόν, το στοιχείο εκείνο το οποίο δεν μπορεί να περιληφθεί στην ολότητα στην οποία ανήκει και δεν μπορεί να ανήκει στο σύνολο στο οποίο πάντοτε ήδη περιλαμβάνεται. Αυτό που αναδεικνύεται σε τού-τη την οριακή φιγούρα είναι η ριζική κρίση κάθε δυνατότητας να διακρίνουμε με σαφήνεια μεταξύ ανήκειν και περίληψης, δηλαδή μεταξύ εκείνου που βρίσκεται εκτός και εκείνου που βρίσκεται εντός, μεταξύ εξαίρεσης και κανόνα. Στην προοπτική αυτή η σκέψη του Badiou είναι μια αυστηρή σκέψη της εξαίρεσης. Πράγματι, η κεντρική κατηγορία της, εκείνη του συμβάντος, αντιστοιχεί στη δομή της εξαίρεσης. Ο Badiou ορίζει το συμβάν ως στοιχείο μιας κατάστασης τέτοιας που είναι αδύνατο να αποφασίσουμε αν, από την οπτική γωνία της κατάστασης, ανήκει σε αυτήν. Για τον λόγο αυτόν στο κράτος το συμβάν προβάλλει αναπόφευκτα ως έκφυμα. Συν τοις άλλοις, σύμφωνα με τον Badiou, η σχέση μεταξύ ανήκειν και περίληψης σημαδεύεται από μια θεμελιώδη ανεπάρκεια, εξαιτίας της οποίας η περίληψη υπερβαίνει πάντοτε το ανήκειν (θεώρημα του σημείου περίσσειας). Η εξαίρεση εκφράζει ακριβώς αυτή την αδυναμία ενός συστήματος να κάνει να συμπέσουν περίληψη και ανήκειν, να συνενώσει όλα τα μέρη του.(Σελίδα 50-52)

Θεμέλια και αρχιτεκτονική στο Β&Ε

Το έργο αυτό μια συγκριμένη δομή, όπου οι έννοιες τοποθετούνται ως πυραμίδα. Οι έννοιες στην βάση της πυραμίδας είναι οι θεμελιακές βάσεις της θεωρίας συνόλων, ενώ σταδιακά γίνεται η εισαγωγή των ανώτερων εννοιών της μαθηματικής λογικής. Στα θεμέλια ανήκουν οι έννοιες του "ανήκειν" και "συμπεριλαμβάνεσθαι" ενώ   στα " ανώτερα" επίπεδα τεκμηριώνονται οι γενολογικές ( generic) διαδικασίες, η "εκβίαση " (forcing) και το Συμβάν. Το έργο έχει μια αυστηρή αξιωματική μορφή. Στο Β&Ε υπάρχουν βασικές προϋποθέσεις: τα μαθηματικά ορίζουν τη λογική , επόμενος, εντός του αυστηρού αξιωματικού περιβάλλοντος, δομείται η περιγραφή και απόδειξη του Συμβάντος. Ο αξιωματικός μαθηματικός χαρακτήρας του Β&Ε είναι απόλυτος.

Αξιωματικός χαρακτήρας σημαίνει ότι οι βασικές έννοιες της θεωρίας συνόλων έχουν την αυστηρή λιτότητα έτσι ώστε ως σύμβολα να οικοδομήσουν τη μαθηματική , τελικά, απόδειξη του Συμβάντος. Ταυτόχρονα το επίδικο του έργου αυτού είναι , αν μπορεί η μαθηματική συμβολοποίηση και αρχιτεκτονική να εκφράσει αυστηρά ιστορικές διαδικασίες με ενδογενή ενδεχομενικότητα. Φαίνεται ότι εκ πρώτης όψεως, το επίδικο είναι τόσο μεγάλο, έτσι ώστε προκαλεί περισσότερο δέος παρά απορριπτικές αντιρρήσεις. Είναι εντός της εσωτερικής αυτάρκειας του έργου η δυνατότητα να αποτυπωθούν με την θεωρία συνόλων και τη μαθηματική λογική όλες οι ιστορικές κοινωνικές διαδικασίες. Με την έννοια αυτή το αίτημα του Agamben για την προσθήκη μιας τέταρτης φιγούρας , εκτός από τις θεμελιώδεις τρεις του Badiou, αποτελεί αμφισβήτηση των βάσεων του Β&Ε.

Στο σχόλιο του ο GA σφάλει διαδοχικά:

Κατ' αρχάς αντιμετωπίζει τις έννοιες «ανήκειν» και «συμπεριλαμβάνεσθαι» στην ευρεία, περιγραφική, εδαφική τους έννοια. Είναι άλλο πράγμα να εξηγήσει κάποιος μεταφορικά την μαθηματική έννοια ανήκω σε σύνολο, η οποία συμβολοποιείται ρητά , απόλυτα και με ακρίβεια, με το να ταυτοποιήσει την έννοια στην εδαφική μορφή της. Έτσι όμως, ενώ ορθά συμπεραίνει πως o Homo Sacer δεν ανήκει ούτε συμπεριλαμβάνεται σε καμία δικαιική δομή της κοινωνίας, δεν ορίζει ότι αυτή η δομή είναι κατανοείται ως επίπεδη, εδαφική. Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως ο Agamben , μπορεί να αποτυπώσει στις δύο διαστάσεις την κατάσταση του HS σε αλλεπάλληλα επίπεδα  γραφήματα .Η παρανόηση του Β&Ε είναι σημαντική:

Ο Badiou ορίζοντας τις έννοιες του στην αξιωματική μαθηματική μορφή, ρητά ορίζει ότι το «ανήκειν» είναι πρωταρχικό ενώ το «συμπεριλαμβάνεσθαι» είναι διαδικασία (  "operation" "count" ) .Το «ανήκειν»  είναι η επιμέτρηση του στοιχείου, το «συμπεριλαμβάνεσθαι» είναι η επιμέτρηση της  επιμέτρησης (count of the count) .Δεν υπάρχουν στοιχεία τα οποία δεν μπορούν να γίνουν μέρη, αλλά υπάρχουν καταστάσεις όπου τα στοιχεία δεν έχουν επιμετρηθεί δεν έχουν γίνει μέρη ( παραμένουν ενικότητες).

 

Η αναφορά που κάνει ο Badiou ορίζοντας, ως παράδειγμα,  τους "χωρίς χαρτιά" ως ενικότητες ( ανήκουν στο σύνολο κοινωνία αλλά δεν είναι μέρη, δεν συμπεριλαμβάνονται σε αυτήν) δεν είναι γενική. πχ αν οι χωρίς χαρτιά συλληφθούν για να απελαθούν γίνονται μέρη του συνόλου των συλληφθέντων χωρίς χαρτιά. Στο απόσπασμα ο Agamben φαίνεται να ορίζει τους  δύο  όρους χωρίς την βαθύτερη ουσιαστική μαθηματική διάφορα τους. Εξ άλλου  στα θεμελιώδη της θεωρίας του B&E ανήκει η έννοια του οντολόγου (ontologist), η οποία ακριβώς ορίζει τη σχετική θέση από την οποία γίνονται κατανοητές οι οντότητες, οι διαδικασίες και οι γλώσσες του έργου.

 

Η συμπερίληψη είναι διαδικασία η οποία μπορεί να ασκηθεί από τον οιονδήποτε για το οτιδήποτε. Άλλωστε αυτό είναι το επίδικο του Β&Ε.Η γλώσσα της θεωρίας συνόλων έχει τη δυνατότητα να συσχετίσει όλα τα φαινόμενα και διαδικασίες.

Ο  Agamben στην προσπάθεια του να ορίσει την ιδιομορφία της διαδικασίας της εξαίρεσης, ως αποκλεισμό στο εκείθεν της διαδικασίας αποκλεισμού, δεν εμπλέκεται , στον μαθηματικό φορμαλισμό και έχει την ανάγκη να επινοήσει μια νέα σχέση. Ταυτόχρονα παραμορφώνει τελείως τα θεμελιώδη της θεωρίας συνόλων καθώς θεωρεί ως αδυναμία την ταύτιση μερών και στοιχείων σε ένα σύστημα. Αλίμονο, μέρη και στοιχεία αφορούν σύνολα και όχι συστήματα, ενώ η εννοιολογική ταύτιση μερών και στοιχείων διαλύει κυριολεκτικά τη θεωρία συνόλων. Εξ άλλου εντός της θεωρίας συνόλων υπάρχει η θεμελιακή έννοια των transitive sets, στα οποία όλα στοιχεία είναι μέρη και όλα τα μέρη στοιχεία.

Ο Homo Sacer του Agamben , σύμφωνα με το Β&Ε, είναι ενικότητα, έκφυμα, ή κανονικότητα, ανάλογα με τη θέση του οντολόγου. Ένας Homo Sacer που αφήνεται να πεθάνει από ασιτία, δεν είναι ενικότητα αφ' εαυτής , αλλά μπορεί να είναι μια αυστηρή κανονικότητα, από την οπτική της κρατικής υπηρεσίας η οποία αποφασίζει να τον εξολοθρεύσει.

Η ημιτελής ανάγνωση του Agamben συνεχίζεται καθώς συγχέει την εξαίρεση με το Συμβάν.Ορίζει το συμβάν ως έκφυμα .Η έννοια του εκφύματος ανήκει στις θεμελιώδεις έννοιες του Β&Ε, ενώ το συμβάν τεκμηριώνεται  στα ανώτερα της θεωρίας και προϋποθέτει, εκτός από σύνολα και προτάσεις , δηλαδή  την ύπαρξη μιας ανώτερης θεωρητικής δομής  όπου οι προτάσεις αντιμετωπίζονται ως σύνολα. Το συμβάν, προϋποθέτει ένα τόπο, μια ονοματοδοσία , η δε αβέβαιη έκβαση του έχει δομηθεί αυστηρά μέσω της "ανώτερης" έννοιας της γενολογικής διαδικασίας. Ο Agamben σφάλει όταν υποβιβάζει τον συμβάν  ως έκφυμα. Η εξαίρεση από την οπτική του οντολόγου είναι αποτέλεσμα διαδικασίας, δηλαδή σαφώς ορίζει ένα σύνολο των "εξαιρουμένων", σε αντίθεση με την αμφιβολία του Agamben ενώ το συμβάν δεν είναι απλή διαδικασία , αλλά μια συγκριακή συμπύκνωση με διακριτό υποκείμενο σε συγκεκριμένο τόπο.  

Συμπέρασμα

Ενώ οι θεωρητική αξία της έννοιας του HS και της εξαίρεσης είναι αναμφισβήτητη, η θεμελίωση της ως μια επέκταση ή ακύρωση του Being & Event, δημιουργεί άλλου τύπου προβλήματα. Η καθήλωση της έννοιας του HS στα θεμέλια, στα «χαμηλά» της Μπαντιουικής θεωρίας , καθηλώνει και τον HS σε μια διαρκή απομόνωση εκείθεν της κοινωνίας και κυρίως εκείθεν εκτός του νόμου του αποκλεισμού του. Αντίθετα είχε γίνει μια αποτύπωση του Homo Sacer στις πολλαπλές θέσεις που προσφέρει η Μπαντιουική θεωρία τότε αυτός θα είχε τη δυνατότητα της κίνησης και τοποθέτησης , ως συλλογικότητα στον συγκυριακό τόπο του Συμβάντος.  

 Εδώ υπάρχουν με search πλήρη αντίγραφα του Homo Sacer και του Being and Event